Dziurawiec zwyczajny (Hypericum perforatum) to roślina o żółtych kwiatach, której lecznicze właściwości doceniano już w starożytnej Grecji. Jej angielska nazwa St. John Wort nawiązuje do Jana Chrzciciela, gdyż kwitnie na koniec czerwca, gdy wypada jego święto. Skoro ziele stosowano od stuleci, dlaczego istnieją kontrowersje co do jego bezpieczeństwa?
Popularność i ciemna strona właściwości dziurawca
Surowcem leczniczym jest kwitnące ziele, a świeże kwiaty służą do otrzymywania wyciągu olejowego. Roślina zawiera wiele substancji czynnych, które odpowiadają za jej właściwości lecznicze:
- Hiperycyna - jest to główny składnik aktywny dziurawca, który ma działanie przeciwdepresyjne i przeciwlękowe.
- Garbniki - mają działanie przeciwzapalne i ściągające na błony śluzowe i uszkodzone miejsca skóry.
- Związki goryczowe - pobudzają apetyt i trawienie.
- Żywica - ma działanie przeciwbakteryjne i przeciwzapalne.
- Olejek eteryczny - ma działanie przeciwzapalne i przeciwbólowe.
- Glikozyd - ma działanie moczopędne.
- Pektyny - mają działanie przeczyszczające i osłonowe.
Połączenie tych substancji czynnych sprawia, że dziurawiec jest rośliną o szerokim spektrum działania leczniczego. Obecnie dziurawiec promuje się głównie w leczeniu depresji, objawów menopauzalnych, ADHD, zespołu somatycznego (przewlekłego lęku przed chorobą) czy zespołu natręctw. Z kolei olej z dziurawca zastosowany zewnętrznie ma przynosić ulgę w wypadku bolesnych ran, oparzeń i wrzodów.
Co wiemy o skuteczności dziurawca?
Badania nad dziurawcem skupiają się głównie na leczeniu depresji i interakcjach z lekami. Wyniki jednoznacznie wskazują, że dziurawiec może niebezpiecznie, a czasem nawet śmiertelnie oddziaływać z wieloma środkami farmaceutycznymi.
Dziurawiec wydaje się być bardziej skuteczny niż placebo (substancja nieaktywna) i równie skuteczny jak standardowe leki przeciwdepresyjne w przypadku łagodnej i umiarkowanej depresji. Nie ma jednak pewności, czy działa w przypadku ciężkiej depresji lub przez okres dłuższy niż 12 tygodni.
Badano również zastosowanie dziurawca w innych schorzeniach. W przypadku zespołu jelita drażliwego, przewlekłego zapalenia wątroby typu C (HCV), zakażenia HIV czy zespołu lęku społecznego, aktualne dowody sugerują jego nieskuteczność.
Chociaż dostępne dane naukowe nie są jeszcze wystarczające, istnieją przesłanki sugerujące, że dziurawiec może wykazywać pozytywne działanie w łagodzeniu objawów menopauzy, przyspieszaniu gojenia ran oraz w terapii zespołu somatycznego.
Czy dziurawiec jest bezpieczny?
Rezultaty przeprowadzonych testów wskazują, że przyjmowanie dziurawca doustnie przez maksymalnie 12 tygodni wydaje się bezpieczne. Jednak ze względu na interakcje z wieloma lekami, może nie być odpowiedni dla osób stosujących standardowe terapie farmaceutyczne.
Dziurawiec może osłabiać działanie wielu leków, w tym środków ratujących życie, takich jak:
- Leki przeciwdepresyjne
- Niektóre leki na sercowe
- Niektóre leki przeciwwirusowe stosowane w HIV
- Niektóre leki przeciwnowotworowe
- Warfarin, lek przeciwzakrzepowy
Odnotowano przypadki niechcianych ciąż u kobiet przyjmujących dziurawiec jednocześnie z tabletkami antykoncepcyjnymi oraz przypadki odrzucenia przeszczepu u osób stosujących dziurawiec w połączeniu z lekami immunosupresyjnymi.
Co ważne, dziurawiec może również zwiększać wrażliwość na słońce, szczególnie w dużych dawkach. Inne skutki uboczne to bezsenność, lęk, suchość w ustach, zawroty głowy, dolegliwości żołądkowo-jelitowe, zmęczenie, bóle głowy czy zaburzenia funkcji seksualnych.
Jak używać ziele dziurawca?
Sposób przygotowania naparu z ziela dziurawca:
Składniki:
- 1-1 1/2 łyżki ziela dziurawca (Dec. Herb. Hyperici)
- 2 szklanki wody
Przygotowanie:
- Zalej ziele dziurawca wodą.
- Zagotuj i gotuj przez 5 minut.
- Odstaw na 10 minut.
- Przecedź do termosu.
Dawkowanie:
- Pij 1/3-1/2 szklanki naparu 3 razy dziennie przed jedzeniem.
O zielu dziurawca pisze obszernie znakomity lekarz polski J. Dziarkowski w dziele pt. „Wybór roślin krajowych dla okazania skutków lekarskich ku użytkowi domowemu” (1803. s. 176):
„Skutki tey rośliny lekarskie po dziś dzień nasi rolnicy poniekąd sprawiedliwie uwielbiają... Wspomina Linneusz, iż chirurg ze Skanii rany trudne do uleczenia, gangrene suchą i wilgotną, życia niebezpieczeństwa grożąc, essencyą tych kwiatów szczęśliwie leczyl, a Fallopiusz sokiem tey rośliny w zagojeniu ran trudnych pomyślnie czynil doświadczenia. Pospólstwo polskie nader skutecznie z tego ziela, na uderzenia, podźwigania się i oberwania robić sobie zwyklo lekarstwo domowe... Lewis przypisywal caley roślinie moc rozgrzewającą ciecze y wzmacniającą nerwy. Zaleca ją na hipochondryę, maciczną chorobę y melancholię.”
Dziurawiec to wartościowa roślina lecznicza, która może być pomocna w leczeniu różnych schorzeń. Należy jednak pamiętać o jego przeciwwskazaniach i możliwych interakcjach z innymi lekami. W przypadku jakichkolwiek pytań lub wątpliwości dotyczących stosowania dziurawca należy skonsultować się z lekarzem lub farmaceutą.
Źródła:
Ziołolecznictwo. Poradnik dla lekarzy. pod redakcją doc. dra hab. ALEKSANDRA OŻAROWSKIEGO; Warszawa 1982; Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich